Nói về tri thức, từ ngàn xưa luôn có những bất đồng quan điểm
Khổng Tử nói “ta chẳng phải sanh ra tự nhiên hiểu biết đạo lý. Thật ta là người hâm mộ kinh thư của thánh hiền đời xưa nên ta cố gắng tìm học đạo lý”
Đối với Khổng Tử, tri thức là căn bản để lập thân và xử sự, không có tri thức thì chẳng làm được gì. chỉ có “tri” (biết) mới đi sâu vào đạo. “Tri sở tiên hậu, tắc cận đạo hỉ”. Chẳng những tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ cần tri làm gốc mà tất cả các việc đều cần đến tri
Ngược lại, dưới nhãn quan của Trang Tử, tri thức là nguồn gốc làm cho thiên hạ đại loạn, nhân dân thống khổ. Ông cho rằng người thông minh dùng tri thức cầu đạo, càng cầu càng xa đạo. Trang Tử thiên về tôn sùng tự nhiên
Qua đây chúng ta thấy, bản thân tri thức vốn có vấn đề, nếu tri thức tuyệt đối tốt, có ai còn quan niệm và hành động phản đối không. Những người phản đối tri thức đều hết sức thông minh, có thể thấy bản chất tri thức có khuyết điểm
Vì phiến diện nên nó sẽ phát sinh một số biểu hiện:
Chúng ta nạp đầy tri thức, nhưng ko kiểm soát nổi bản thân, xung đột nội tâm thường xuyên diễn ra, mâu thuẫn, bất hòa, phân tranh, nguyên nhân của sự bất hòa chính là ở trong tâm của chúng ta ko hòa, cho nên mới biểu hiện hình thức ở bên ngoài, tâm và hình thức có mối liên hệ mật thiết với nhau. Kiểm soát bản thân không hề dễ dàng, những người có khả năng tự nhận thức mỗi khi đưa ra quyết định thường sẽ bảo vệ bản thân khỏi nguy cơ cám dỗ trong tương lai
Và việc nạp đầy tri thức, nhưng đó là của người khác, nên dễ dẫn đến tình trạng rập khuôn, bắt chước, chấp vá như câu chuyện dân gian
Chủ nhà nọ sống cùng 1 con khỉ và một con lừa. Con khi rất tinh khôn, luôn nhảy nhót trong nhà người chủ thấy vậy liền khen con khi thông minh. Con lừa thấy khỉ được khen nên cũng bắt chước theo khỉ. Một hôm nó bước lên đống củi trèo lên nóc nhà làm vỡ hết ngòi nhà, bị chủ nhà kéo xuống đánh cho một trận. Lừa ta liền nghĩ cuối cùng làm được một việc như khỉ tại sao ko được khen mà lại còn bị đánh? Tại sao?
Thực tế cảnh ngộ này xảy ra ở rất nhiều người, chúng ta thường bắt chước hành vi của người khác, theo trào lưu, theo những gì đang thịnh hành, và vì thế con người ta:
Thích khẳng định bản thân hơn là hiểu về bản thân: Kris bàn về giáo dục như sau: “Muốn sáng tạo sự giáo dục đúng đắn, chắc chắn chúng ta phải hiểu rõ ý nghĩa của sống như một tổng thể. Hiểu rõ về sống là hiểu rõ về chính chúng ta, và đó là cả sự khởi đầu lẫn sự kết thúc của giáo dục”
Đức Đạt Lai Lạt Ma trong buổi nói chuyện gần đây từ văn phòng ở Ấn Độ, Ngài nhắc lại món nợ tri thức mà người dân Tây Tạng đã nợ Ấn Độ. Ngài nêu lên rằng, nền giáo dục hiện đại có giá trị, nhưng trọng tâm của nó là vật chất. Nó cần phải được cân bằng – bằng cách khơi dậy sự quan tâm đến kiến thức Ấn Độ cổ đại về hoạt động của tâm thức và cảm xúc. Nếu điều này – cũng như tinh thần bất bạo động và lòng từ bi, sự định tâm và trí tuệ phân tích, có thể được kết hợp với nền giáo dục hiện đại – thì nó sẽ mang lại sự lợi ích đáng kể. Mọi người đều có thể học cách sử dụng vệ sinh cảm xúc, tức là cách xử lý những cảm xúc tiêu cực của mình.
Trên đây là những gì cổ nhân cũng như các nhà tư tưởng, nhà triết học nói về lỗi tư duy, còn tâm lý học hiện đại, vật lý hiện đại nói về lỗi tư duy như thế nào.
Theo David Bohm “một trong những trục trặc dễ thấy nhất của tư duy là sự phân mảnh. Tư duy đang bẻ vỡ mọi thứ thành những mảnh nhỏ mà lẽ ra không nên làm như thế.”
Mọi thứ đều phụ thuộc lẫn nhau, ấy thế mà hình như càng phụ thuộc vào nhau thì chúng ta lại càng tách nhau ra thành những nhóm nhỏ không ưa gì nhau và có xu thế đánh chém lẫn nhau, giết chóc lẫn nhau, hay ít nhất thì cũng không chịu hợp tác với nhau.
Con người vẫn đang xử lý chuyện này theo lối phân vụn các vấn đề, bằng cách nhìn vào những triệu chứng rồi nói rằng chúng ta cần phải giải quyết vấn đề này vấn đề kia, vấn đề nọ.
Nhưng có cái gì đó sâu xa hơn mà con người cho đến nay chưa xem xét đến, đó là việc người ta thường xuyên làm nảy sinh các vấn đề như vậy. Và chính tư duy chính là cái chúng ta có và dùng nó để giải quyết các vấn đề của mình. Tuy nhiên cái ta dùng để giải quyết các vấn đề của mình lại cũng chính là nguồn gốc sinh ra vấn đề ấy. Tư duy không hề biết rằng nó đang làm một việc rồi chính nó lại đấu tranh chống lại cái mà nó đang làm
Sự không mạch lạc bắt đầu từ đây, dấu hiệu của sự không mạch lạc đó là, bạn có được những kết quả mà bạn không chủ ý có hoặc không muốn có. Và còn dấu hiệu khác nữa như mâu thuẫn, xung đột, và cả bối rối và thường ra quyết định sai lầm trong trạng thái hưng phấn
Bình thường chúng ta tưởng là đã hiểu được chính mình, nhưng trong trạng thái phấn khích mãnh liệt, bỗng nhiên có một sự chuyển đổi nội tại nào đó và mọi thứ thay đổi. Khi đam mê đến cực điểm, thậm chí cả người thông minh và lý trí nhất cũng không còn là con người mà họ nghĩ nữa
Chính việc tư duy bẻ vỡ mọi thứ thành những mảnh nhỏ mà lẽ ra không nên làm như thế do đó kiến thức rời rạc, ko xây thành khung, nhận thức của ta thường bị giới hạn trong những lĩnh vực nhất định. Nhiều người có thể hiểu ý tưởng trong một lĩnh vực, ví dụ như y học, nhưng không nhận ra ý tưởng đó trong một lĩnh vực khác, chẳng hạn như trong đời sống kinh tế xã hội. Họ có thể tiếp thu ý tưởng trong trường lớp nhưng không nhận ra nó trong dòng đời ngược xuôi phức tạp. Dù không muốn nhưng con người không nhận ra những tình huống khác với bối cảnh mà họ thường học hỏi.